Współcześni ludzie (Homo sapiens)

0,2 mili­ona lat
lub 5 cm przed dniem dzisiejszym

Epoka: kenozoik / czwartorzęd

Jeden z wcześ­nie­js­zych gatun­ków ludzi (Homo erec­tus) wędruje do Europy 200 000 lat temu, gdzie rozwija się w nean­der­tal­c­zyka. Nato­mi­ast w Afryce wyła­niają się z niego współc­ześni ludzie (Homo sapi­ens), którzy przy­by­wają do Europy 40 000 lat temu. Dzięki swoim narzęd­ziom i zdol­ności kontro­lo­wa­nia ognia homo sapi­ens podbija ziemię i staje się dzisie­js­zym czło­wie­kiem. Znac­ząco zmie­nia środo­wisko i uważa się, że przy­c­zy­nia się do siód­mego wiel­kiego wymier­a­nia w histo­rii Ziemi.

Ilus­tracja Bernda Kammer­mei­era wykor­zys­tu­jąca plakietkę z sond kosmicz­nych Pioneer 10 i 11

Niski poziom mórz pozwo­lił na kolo­ni­zację Austra­lii z Papui Nowej Gwinei około 65 000 lat temu. Około 15 000 lat temu ustąpi­e­nie lodu na konty­nen­cie amery­kańs­kim umoż­li­wiło zalud­ni­e­nie jego przez Cieś­ninę Beringa. Obec­nie globalne podróże rozprzestrze­niają zwier­zęta i rośliny po całym świecie.

Tę infor­mację w pros­tym języku znajd­zi­esz na stro­nie evokids.de.

---

Zasied­le­nie Azji Środ­ko­wej i Wschod­niej przez Homo erec­tus nastąpiła praw­do­po­d­ob­nie w okre­sie prze­jścio­wym ze starego plejs­to­cenu (kala­b­ry­js­kiego) do środ­ko­wego plejs­to­cenu (Ionium) około 700 000 lat temu (pierwsza fala osad­nicza). Znale­zisko Homo heidel­ber­gen­sis w Mauer nieda­leko Heidel­bergu, którego wiek szacuje się na około 600 000 lat i z którego nean­der­tal­c­zycy rozwinęli się około 200 000 lat temu (drzewo genea­lo­giczne homi­nini można zobac­zyć na zdjęciu tu) również pasuje do tego.
W Afryce Homo erec­tus rozwinął się w czło­wieka współc­zes­n­ego (Homo sapi­ens), który przy­był do Europy 40–45 000 lat temu w ramach drugiej fali osad­nictwa.

Druga fala osad­nictwa. Od około 40 000 lat temu Homo sapi­ens przy­był do Europy, praw­do­po­d­ob­nie przez Azję. Źródło: Bwd. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ausbreitung_des_Menschen_nach_Amerika.png

Dwa gatunki ludzkie, Homo nean­der­tha­len­sis i Homo sapi­ens, współist­niały w Euro­pie przez okres do 5 000 lat, aż do wymar­cia nean­der­tal­c­zy­ków około 35 000 lat temu. Istnieje wiele przy­puszc­zeń co do przy­c­zyn takiego stanu rzeczy, od konflik­tów zbro­jnych, przez wpływy klima­ty­czne, po niekor­zystne tempo repro­duk­cji lub zarazki przen­os­zone przez Homo sapi­ens. Jednak nie ma na to dowo­dów. Założe­nie o współc­zyn­niku repro­duk­cji jest poparte faktem, że popu­lacja nean­der­tal­c­zyka w Euro­pie praw­do­po­d­ob­nie nigdy nie liczyła więcej niż 10 000 osob­ni­ków w ciągu około 100 000 lat przed przy­by­ciem współc­zes­nych ludzi, podc­zas gdy Homo sapi­ens rozmnażał się znacz­nie szyb­ciej, co ewid­ent­nie wynika ze stosunku znale­zisk kopalnych.
Pewne jest, że czasami musiało dochod­zić do stosunku płcio­wego między nean­der­tal­c­zy­kami i współc­zes­nymi ludźmi, ponie­waż nasz genom nadal zawi­era około 2–4% genów neandertalczyków.

Najbard­ziej charak­tery­sty­czną cechą współc­zes­nych ludzi jest ich bardzo wyda­jny mózg. Nieza­leż­nie od tego, czy osoba wykon­uje czyn­ności abstrak­cy­jne czy manu­alne, mózg jest zawsze podsta­wo­wym narzęd­ziem do wyko­n­y­wa­nia tej czynności.
Największy wzrost obję­tości mózgu, wykrac­za­jący poza rozmiar odpo­wia­da­jący więks­zemu ciału, wystę­puje u współc­zes­nych ludzi w przo­domóz­go­wiu (korze przedc­zoło­wej). Ta część mózgu jest mniej pofał­do­wana niż inne części mózgu. Może to być spowo­do­wane tym, że jest ewolu­cy­j­nie nowszy i dla jego uksz­tał­to­wa­nia podc­zas wzrostu prawie nie ma szcze­góło­wych wska­zó­wek gene­ty­cz­nych. Z drugiej strony drobno pofał­do­wany pień mózgu i móżdżek to pier­wotne części mózgu, które istnieją od około 400 mili­onów lat i które powo­dują i utrzy­mują bardzo podsta­wowe, życiowe funkcje.
Z drugiej strony, w kresomóz­go­wiu ma swój począ­tek zdol­ność mózgu do samo­kon­troli oraz rozważe­nia korzyści krót­ko­ter­mi­no­wych i długo­ter­mi­no­wych. Ten elas­ty­czny obszar mózgu jest również niez­będny dla osią­g­nięcia więks­zości dowol­nych sukcesów w ucze­niu się, również w podes­złym wieku.

Do ufor­mo­wa­nia tak dużego i potęż­n­ego organu myśle­nia musi być speł­nionych kilka warun­ków wstępnych:
U szym­pan­sów wzrost mózgu zatrzy­muje się w wieku 3 lat. Następ­nie płytki czaszki zrastają się, tak że ich duże, dodat­kowe mięś­nie zgry­zowe przyle­gają mocno do boków głowy, a czaszka nie jest rozry­wa­nia podc­zas mocn­ego gryzienia.
Z drugiej strony u ludzi mózg może rosnąć dalej nawet po osią­g­nięciu wieku 18 lat, gdyż płytki czaszki mają na brze­gach dalej rosnące chrząstki, a więc szwy między płyt­kami, kost­nie­jące prze­waż­nie dopiero w wieku dorosłym. Może to dziać bezpiecz­nie, ponie­waż u ludzi brakuje silnych mięśni zgry­zowych rozwi­nię­tych u szym­pan­sów. Infor­macje gene­ty­czne niez­będne do rozwoju tych mięśni są nadal dostępne, ale nie ulegają już ekspresji. Tę osob­li­wość zakłada się również u nean­der­tal­c­zy­ków, ponie­waż mieli oni jeszcze większą obję­tość czaszki.

Czaszki naczel­nych w porówna­niu ze śred­nią masą mózgu. Zwróć uwagę na duże powierzchnie przy­c­zepu mięśni żucia z boku czaszki. Źródło: Chris­to­pher Walsh, Harvard Medi­cal School, dzięki uprzej­mości Muzeum Zoolo­gii Porów­naw­c­zej Uniwer­sy­tetu Harvarda. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Primate_skull_series_de.png

Jeśli spojr­zymy na młodego szym­pansa z boku i porów­namy jego kształt głowy z dorosłym, współc­zes­nym czło­wie­kiem, można zauważyć podo­bieństwo dość płas­kiej twarzy: kształt głowy czło­wieka jest bardzo podobny do kształtu głowy młodego szym­pansa. Wysta­jący do przodu pysk wystę­puje tylko u niewielu ludzi w niez­nacz­nym stopniu.

Utrata silnych mięśni żucia może być związ­ana z młod­zieńc­zym kształ­tem głowy, który jedno­c­ześ­nie pozwala na powiększe­nie mózgu. Istot­nym czyn­ni­kiem dla reduk­cji musku­la­tury żucia było praw­do­po­d­ob­nie przy­go­to­wy­wa­nie potraw poprzez ogrze­wa­nie / goto­wa­nie, co stało się możliwe dzięki opano­wa­niu ognia.

Rozwój mowy rozpo­c­zął się około 300 000 lat temu od dwóch mutacji w genie FOXP2. Zarówno Homo sapi­ens, jak i nean­der­tal­c­zycy mają te mutacje. Gen regu­la­cy­jny HAR‑1, w którym mutacje znaj­dują się w 18 miejs­cach w stosunku do szym­pan­sów, które również mają około 300 000 lat, nadal był decy­du­jący dla rozwoju mowy. Pyta­nie, w jaki sposób doszło do równo­le­głej mutacji FOXP2 u nean­der­tal­c­zy­ków i Homo sapi­ens, pozostaje na razie bez odpowiedzi.
Można przy­jąć za pewnik, że wcześ­nie­jsze homi­niny nie posia­dały umie­jęt­ności językowych.

Zdol­ność do (czasami bardzo wytrwałego) naśla­do­wa­nia jest znacz­nie bard­ziej wyksz­tał­cona u ludzi niż u spokrew­nionych gatun­ków małp. W ten sposób można się nauc­zyć bardzo wyra­fi­no­wanych formacji dźwię­ko­wych (języka!) i bardzo precy­zy­j­nie kontro­lo­wa­n­ego posłu­gi­wa­nia się narzęd­ziami (w tym pisa­niem). W połąc­ze­niu z wielką cieka­wością ludzkiego mózgu, zdol­nością do abstrak­cy­j­n­ego, beztros­kiego i twórc­zego radze­nia sobie z przy­ję­tymi i włas­nymi konstruk­tami myślo­wymi, są to ważne warunki wstępne dla ewolucji społeczno-kultur­o­wej, która w międ­zy­c­z­a­sie stała się znacz­nie ważnie­jsza dla dals­zego rozwoju ludz­kości. niż prze­waż­nie przedsta­wiona tutaj ewolucja biologiczna.
Czło­wiek jest nie tylko jedyną żywą istotą na ziemi, która może budo­wać piram­idy i latać na Księżyc, w czło­wieku ewolucja również stała się świa­doma samej siebie. [KHB]

---

Plakietki z sond Pioneer przedsta­wiają mężc­zyznę i kobietę. Aby zilus­tro­wać propor­cje, z tyłu poka­zano sylwetkę sondy kosmicz­nej. Ilus­tracja w kształcie gwiazdy po lewej stro­nie przedsta­wia położe­nie Słońca (w środku) w stosunku do 14 puls­arów i do środka Drogi Mlecz­nej (długa pozioma linia po prawej). Powyżej przedsta­wione jest prze­jście momentu pędu atomu wodoru. Wzdłuż dolnej krawędzi znaj­duje się nieska­lowana wizua­li­zacja naszego układu słonecz­n­ego z trajek­to­riami sond opiszc­za­ją­cych Ziemię. Plakietki mają prze­ka­zy­wać infor­macje o ludz­kości i naszej pozy­cji we wszechś­wie­cie poten­c­jal­nym kosmitom, jeśli oni kiedy­kol­wiek je znajdą.