Współcześni ludzie (Homo sapiens)

0,2 miliona lat
lub 5 cm przed dniem dzisiejszym

Epoka: keno­zoik / czwartorzęd

Jeden z wcze­śniej­szych gatun­ków ludzi (Homo erec­tus) wędruje do Europy 200 000 lat temu, gdzie rozwija się w nean­der­tal­czyka. Nato­miast w Afryce wyła­niają się z niego współ­cze­śni ludzie (Homo sapiens), którzy przy­by­wają do Europy 40 000 lat temu. Dzięki swoim narzę­dziom i zdol­no­ści kontro­lo­wa­nia ognia homo sapiens podbija ziemię i staje się dzisiej­szym czło­wie­kiem. Znacząco zmie­nia środo­wi­sko i uważa się, że przy­czy­nia się do siód­mego wiel­kiego wymie­ra­nia w histo­rii Ziemi.

Niski poziom mórz pozwo­lił na kolo­ni­za­cję Austra­lii z Papui Nowej Gwinei około 65 000 lat temu. Około 15 000 lat temu ustą­pie­nie lodu na konty­nen­cie amery­kań­skim umoż­li­wiło zalud­nie­nie jego przez Cieśninę Beringa. Obec­nie globalne podróże rozprze­strze­niają zwie­rzęta i rośliny po całym świecie.

Tę infor­ma­cję w prostym języku znaj­dziesz na stro­nie evokids.de.

---

Zasie­dle­nie Azji Środ­ko­wej i Wschod­niej przez Homo erec­tus nastą­piła praw­do­po­dob­nie w okre­sie przej­ścio­wym ze starego plej­sto­cenu (kala­bryj­skiego) do środ­ko­wego plej­sto­cenu (Ionium) około 700 000 lat temu (pierw­sza fala osad­ni­cza). Znale­zi­sko Homo heidel­ber­gen­sis w Mauer nieda­leko Heidel­bergu, którego wiek szacuje się na około 600 000 lat i z którego nean­der­tal­czycy rozwi­nęli się około 200 000 lat temu (drzewo gene­alo­giczne homi­nini można zoba­czyć na zdję­ciu tu) również pasuje do tego.
W Afryce Homo erec­tus rozwi­nął się w czło­wieka współ­cze­snego (Homo sapiens), który przy­był do Europy 40–45 000 lat temu w ramach drugiej fali osad­nic­twa.

Druga fala osad­nic­twa. Od około 40 000 lat temu Homo sapiens przy­był do Europy, praw­do­po­dob­nie przez Azję. Źródło: Bwd. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ausbreitung_des_Menschen_nach_Amerika.png

Dwa gatunki ludz­kie, Homo nean­der­tha­len­sis i Homo sapiens, współ­ist­niały w Euro­pie przez okres do 5 000 lat, aż do wymar­cia nean­der­tal­czy­ków około 35 000 lat temu. Istnieje wiele przy­pusz­czeń co do przy­czyn takiego stanu rzeczy, od konflik­tów zbroj­nych, przez wpływy klima­tyczne, po nieko­rzystne tempo repro­duk­cji lub zarazki prze­no­szone przez Homo sapiens. Jednak nie ma na to dowo­dów. Zało­że­nie o współ­czyn­niku repro­duk­cji jest poparte faktem, że popu­la­cja nean­der­tal­czyka w Euro­pie praw­do­po­dob­nie nigdy nie liczyła więcej niż 10 000 osob­ni­ków w ciągu około 100 000 lat przed przy­by­ciem współ­cze­snych ludzi, podczas gdy Homo sapiens rozmna­żał się znacz­nie szyb­ciej, co ewident­nie wynika ze stosunku znale­zisk kopalnych.
Pewne jest, że czasami musiało docho­dzić do stosunku płcio­wego między nean­der­tal­czy­kami i współ­cze­snymi ludźmi, ponie­waż nasz genom nadal zawiera około 2–4% genów neandertalczyków.

Najbar­dziej charak­te­ry­styczną cechą współ­cze­snych ludzi jest ich bardzo wydajny mózg. Nieza­leż­nie od tego, czy osoba wyko­nuje czyn­no­ści abstrak­cyjne czy manu­alne, mózg jest zawsze podsta­wo­wym narzę­dziem do wyko­ny­wa­nia tej czynności.
Najwięk­szy wzrost obję­to­ści mózgu, wykra­cza­jący poza rozmiar odpo­wia­da­jący więk­szemu ciału, wystę­puje u współ­cze­snych ludzi w przo­do­mó­zgo­wiu (korze przed­czo­ło­wej). Ta część mózgu jest mniej pofał­do­wana niż inne części mózgu. Może to być spowo­do­wane tym, że jest ewolu­cyj­nie nowszy i dla jego ukształ­to­wa­nia podczas wzro­stu prawie nie ma szcze­gó­ło­wych wska­zó­wek gene­tycz­nych. Z drugiej strony drobno pofał­do­wany pień mózgu i móżdżek to pier­wotne części mózgu, które istnieją od około 400 milio­nów lat i które powo­dują i utrzy­mują bardzo podsta­wowe, życiowe funkcje.
Z drugiej strony, w kreso­mó­zgo­wiu ma swój począ­tek zdol­ność mózgu do samo­kon­troli oraz rozwa­że­nia korzy­ści krót­ko­ter­mi­no­wych i długo­ter­mi­no­wych. Ten elastyczny obszar mózgu jest również niezbędny dla osią­gnię­cia więk­szo­ści dowol­nych sukce­sów w ucze­niu się, również w pode­szłym wieku.

Do ufor­mo­wa­nia tak dużego i potęż­nego organu myśle­nia musi być speł­nio­nych kilka warun­ków wstępnych:
U szym­pan­sów wzrost mózgu zatrzy­muje się w wieku 3 lat. Następ­nie płytki czaszki zrastają się, tak że ich duże, dodat­kowe mięśnie zgry­zowe przy­le­gają mocno do boków głowy, a czaszka nie jest rozry­wa­nia podczas mocnego gryzienia.
Z drugiej strony u ludzi mózg może rosnąć dalej nawet po osią­gnię­ciu wieku 18 lat, gdyż płytki czaszki mają na brze­gach dalej rosnące chrząstki, a więc szwy między płyt­kami, kost­nie­jące prze­waż­nie dopiero w wieku doro­słym. Może to dziać bezpiecz­nie, ponie­waż u ludzi brakuje silnych mięśni zgry­zo­wych rozwi­nię­tych u szym­pan­sów. Infor­ma­cje gene­tyczne niezbędne do rozwoju tych mięśni są nadal dostępne, ale nie ulegają już ekspre­sji. Tę osobli­wość zakłada się również u nean­der­tal­czy­ków, ponie­waż mieli oni jesz­cze więk­szą obję­tość czaszki.

Czaszki naczel­nych w porów­na­niu ze śred­nią masą mózgu. Zwróć uwagę na duże powierzch­nie przy­czepu mięśni żucia z boku czaszki. Źródło: Chri­sto­pher Walsh, Harvard Medi­cal School, dzięki uprzej­mo­ści Muzeum Zoolo­gii Porów­naw­czej Uniwer­sy­tetu Harvarda. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Primate_skull_series_de.png

Jeśli spoj­rzymy na młodego szym­pansa z boku i porów­namy jego kształt głowy z doro­słym, współ­cze­snym czło­wie­kiem, można zauwa­żyć podo­bień­stwo dość płaskiej twarzy: kształt głowy czło­wieka jest bardzo podobny do kształtu głowy młodego szym­pansa. Wysta­jący do przodu pysk wystę­puje tylko u niewielu ludzi w nieznacz­nym stopniu.

Utrata silnych mięśni żucia może być zwią­zana z młodzień­czym kształ­tem głowy, który jedno­cze­śnie pozwala na powięk­sze­nie mózgu. Istot­nym czyn­ni­kiem dla reduk­cji musku­la­tury żucia było praw­do­po­dob­nie przy­go­to­wy­wa­nie potraw poprzez ogrze­wa­nie / goto­wa­nie, co stało się możliwe dzięki opano­wa­niu ognia.

Rozwój mowy rozpo­czął się około 300 000 lat temu od dwóch muta­cji w genie FOXP2. Zarówno Homo sapiens, jak i nean­der­tal­czycy mają te muta­cje. Gen regu­la­cyjny HAR‑1, w którym muta­cje znaj­dują się w 18 miej­scach w stosunku do szym­pan­sów, które również mają około 300 000 lat, nadal był decy­du­jący dla rozwoju mowy. Pyta­nie, w jaki sposób doszło do równo­le­głej muta­cji FOXP2 u nean­der­tal­czy­ków i Homo sapiens, pozo­staje na razie bez odpowiedzi.
Można przy­jąć za pewnik, że wcze­śniej­sze homi­niny nie posia­dały umie­jęt­no­ści językowych.

Zdol­ność do (czasami bardzo wytrwa­łego) naśla­do­wa­nia jest znacz­nie bardziej wykształ­cona u ludzi niż u spokrew­nio­nych gatun­ków małp. W ten sposób można się nauczyć bardzo wyra­fi­no­wa­nych forma­cji dźwię­ko­wych (języka!) i bardzo precy­zyj­nie kontro­lo­wa­nego posłu­gi­wa­nia się narzę­dziami (w tym pisa­niem). W połą­cze­niu z wielką cieka­wo­ścią ludz­kiego mózgu, zdol­no­ścią do abstrak­cyj­nego, beztro­skiego i twór­czego radze­nia sobie z przy­ję­tymi i własnymi konstruk­tami myślo­wymi, są to ważne warunki wstępne dla ewolu­cji społeczno-kultu­ro­wej, która w między­cza­sie stała się znacz­nie ważniej­sza dla dalszego rozwoju ludz­ko­ści. niż prze­waż­nie przed­sta­wiona tutaj ewolu­cja biologiczna.
Czło­wiek jest nie tylko jedyną żywą istotą na ziemi, która może budo­wać pira­midy i latać na Księ­życ, w czło­wieku ewolu­cja również stała się świa­doma samej siebie. [KHB]

<!–

Plakietki z sond Pioneer przed­sta­wiają mężczy­znę i kobietę. Aby zilu­stro­wać propor­cje, z tyłu poka­zano sylwetkę sondy kosmicz­nej. Ilustra­cja w kształ­cie gwiazdy po lewej stro­nie przed­sta­wia poło­że­nie Słońca (w środku) w stosunku do 14 pulsa­rów i do środka Drogi Mlecz­nej (długa pozioma linia po prawej). Powy­żej przed­sta­wione jest przej­ście momentu pędu atomu wodoru. Wzdłuż dolnej krawę­dzi znaj­duje się nieska­lo­wana wizu­ali­za­cja naszego układu słonecz­nego z trajek­to­riami sond opisz­cza­ją­cych Ziemię. Plakietki mają prze­ka­zy­wać infor­ma­cje o ludz­ko­ści i naszej pozy­cji we wszech­świe­cie poten­cjal­nym kosmi­tom, jeśli oni kiedy­kol­wiek je znajdą.

–!